BEFAS’IN GETİRİSİ-GÖTÜRÜSÜ NE?

1 Temmuz 2021 tarihi itibariyle bireysel emeklilik şirketlerinin en çok katılımcıya sahip emeklilik planı katılımcıları BEFAS’tan fon tercih etmeye başladı. Henüz konu çok yeni. Piyasaları takip eden, fonlarını bir portföy mantığıyla yöneten katılımcılar konuya hemen ilgi gösterdiler ve işlemleri nasıl gerçekleştireceğinin araştırmasına giriştiler. Ancak bireysel emeklilik şirketleri mümkün olduğunca işlemleri zaman yayarak, olası hatalardan kaçınmaya çalışıyorlar. Yani bir nevi test dönemindeyiz, denilebilir.

Diğer yandan BEFAS katılımcıları, emeklilik şirketlerinin sınırlı fon dünyasından şimdilik sayısı 137 olan, Nisan 2022’den itibaren ise 300’ü aşkın fon (devlet katkısı fonları, para piyasası fonları ve OKS başlangıç fonları hariç) içerisinden tercih yapabilecekler. Tabi ki ilk etapta OKS ile 13 milyona ulaşan BES katılımcılarının hepsi fonlarını değiştirmeyecek. (Gönüllü BES tarafında yıl içerisinde fonlarını en az bir kez değiştiren katılımcı sayısının yüzde 10).  BEFAS konusunda uzmanlar tarafından şöyle bir endişe dile getiriliyor:  Kendi şirketince, emeklilik planı kapsamında sunulan ortalama 10-15 fon arasından bile fon tercihinde bulunmakta zorlanan katılımcı, başka şirketlerin de kurucusu olduğu 300’ü aşkın fon arasından, nasıl tercihte bulunacak? Böyle bir durum beklenenin tersine katılımcıları daha da atelete sürüklemez mi?

BEFAS’IN GETİRİLERİ

Bu sorulara verilecek pek çok yanıt olabilir. Ancak BEFAS’ın avantaj ve dezavantajlarını açıkça inceleyebilirsek, sorulara yanıt bulabiliriz:

1-TEFAS etkisi: TEFAS’ın yatırım fonları dünyasında yarattığı gelişimi, BEFAS’ın da yaratması kaçınılmaz. Ülkemizde yatırım fonunun tarihçesi 1986 yılında başlıyor. Yaklaşık 35 yılda 691 yatırım fonu, girişim sermayesi yatırım fonu, gayrımenkul yatırım fonu ile borsa yatırım fonlarından oluşan ve büyüklüğü 170 milyarı aşan bir piyasa meydana geldi. Asıl gelişim ise TEFAS’ın kurulmasıyla başladı. 2015 tarihinde kurulan TEFAS yatırım fon sayısının 130’lardan 700’lere ulaşmasını sağlarken, fon portföy büyüklüğünün de 35 milyarlardan 170 milyar seviyesine gelmesine neden oldu. Yatırım fonları için TEFAS nasıl bir milat oldu ise, bireysel emeklilik sistemi için de BEFAS bir milat olacaktır.

2-Portföy yönetim hakkının devri: Robot Danışmanların giderek piyasadaki ağırlıklarının artması katılımcıların fon dağılım değişikliği yapmasını teşvik ediyor. Bireysel emeklilik sisteminde kendi portföyünün getirisinden kendi seçimleriyle sorumlu olan katılımcılar, bu sorumluluğu giderek daha fazla sayıda robot danışmanlar ve portföy yönetim şirketleriyle paylaşıyorlar. Portföyünün yönetimini robot danışman veya portföy yönetim şirketine aktaranlar açısından fon evreninin büyüklüğü avantaj sağlıyor. Robot danışmanlar ve profesyonel fon yöneticileri geniş fon evreninden farklı risk seviyesindeki her katılımcı için en doğru tercihi yapma fırsatı buluyor. Bu da katılımcıların getirilerinin ve sistemden memnuniyetlerinin artmasına olumlu etki yapacaktır.

3-Alternatif fon çeşitliliği: Sistemdeki fon sayısı çok olmakla birlikte hemen hemen her şirket katılımcılarına benzer özelliklere sahip fonlar sunuyor. Sistemdeki mevcut bütün fonların portföyleri değişik oranlarda hisse, altın, döviz, sabit getirili varlıklar ile başka yatırım fonlarından oluşuyor. Hiçbiri getiri vaadinde bulunmuyor. Halbuki BEFAS ile gerçekten farklı alanlara yatırım yapan sektörel/Tematik fonlar, getiri vadeden/ TÜFE’ye endeksli fonlar ile değişik yaş gruplarına hitap eden yaşam döngüsü fonları daha fazla sayıda kurulabilir ve talep görebilir. BEFAS sayesinde sistemdeki bütün katılımcıların bütün fonlara erişimi sağlandığı için, katılımcıların risk-getiri arayışına uygun fonlara erişebilmesi mümkün olacaktır.

BEFAS’IN DEZAVANTAJI: ATALET

Bireysel emeklilik sisteminde ana kural; birikimlerin katılımcının bizzat kendisi tarafından değerlendirilmesi yönünde. Olaya bu açıdan bakıldığında finansal okuryazarlık seviyesinin oldukça düşük olması, bu nedenle de fon dağılım değişikliği hakkını hiç kullanmayan katılımcı sayısının yüzde 90’lara ulaşması, BEFAS’ın extra bir zorluk yaratacağını düşündürtüyor. Gerçekten de davranışsal finans alanında yapılan çalışmalar tercihlerin çokluğu durumunda insanların tercih yapmaktansa, hiç tercihte bulunmamak gibi bir yola saptıklarını gösteriyor. Buna ‘atalet’ deniyor. Bu da bize katılımcıların önemli bir kısmının BEFAS’tan fon tercih etmek yerine atalete sürüklenebileceğini gösteriyor.

BES GELİŞMEYE AÇIK

Ancak her ne kadar katılımcı sayısı açısından katılımcıların yüzde 90’ı fon dağılım değişikliğine gitmese de, fon dağılım değişikliği yapan katılımcılar, sistemdeki birikimlerin üçte birine sahip. Yani fon dağılım değişikliği hakkını kullanan katılımcıların ortalama birikimleri, fon dağılım değişikliği hakkını kullanmayanlardan çok daha fazla. Bu durum sistemde birikimler arttıkça, fon dağılım değişikliği hakkını kullanacak katılımcı sayısının artacağına dair bir işaret sayılabileceği gibi, BEFAS’ın etkisi bu süreci hızlandırabilir. Katılımcılardan gelen geri bildirimler BEFAS platformu üzerinden fon seçimi yapabilmek için yoğun bir talebin söz konusu olduğunu gösteriyor. Yeter ki, sistem oyuncuları katılımcıların taleplerine yanıt verebilsin.

*Para Dergisinin 5-11 Eylül 2021 tarihli sayısında yayınlanmıştır.