BEBELERE ÇEYREK YERİNE BES

18 yaşın altındaki vatandaşların da bireysel emeklilik sistemine girebilmesinin yolu açıldı. Yeni doğmuş bebeler dahil, çocuk ve ergenler anne-babalarının (ebeveynlerinin) velayetiyle sisteme dahil olabilecekler. Şimdiden 18 yaş altında yaklaşık 50 bin kişi sisteme dahil olurken, 50 milyon liraya yakın fonun sahibi oldular. Böylece ülkemizde ilk defa 56 yıl sürebilecek uzun vadeli yatırımın da yolu açılmış oldu. Şimdiden; 56 yıl yatırım mı olurmuş, demeyin. Zamanı geldiğinde bunu bizler değil ama çocuklar, gençler görecek.

Gelin, 18 yaşın altındakiler sisteme nasıl girecek, haklarını kimler kullanacak, birikimleri kim yönetecek sorularının yanıtlarını hep birlikte arayalım, bu çalışmada.

-18 YAŞ ALTINDAKİLER SİSTEME NASIL GİRECEK? Bireysel emeklilik sistemine dahil edilecek çocukların BES şirketi nezdinde kim tarafından temsil edileceği konusu Türk Medeni Kanunu’na göre belirleniyor. Kanun hükümlerine göre; çocuğun temsilcisi ana-baba birlikte olabileceği gibi ayrı ayrı ebeveynlerden herhangi birisi veya mahkeme tarafından atanmış bir vasi çocuğun yasal temsilcisi olabilir.

Evlilik birliği içinde doğan çocukların bireysel emeklilik sistemine alınması anne veya babadan birinin, çocuk adına sözleşme yapmasıyla mümkün olmakla birlikte, diğer ebeveynin de izninin olup-olmadığının sorgulanması BES şirketlerinin insiyatifine bırakılmış.

Ana-babası boşanmış çocukların sisteme girebilmesi çocuğun velayetine sahip ebeveynin çocuk adına sözleşme imzalamasıyla mümkün. Vefat halinde ise ebeveynlerinden birisi vefat etmiş ise, sağ olan ebeveyn tarafından çocuk sisteme dahil edilebilir ve adına katkı payı ödenebilir. Her iki ebeveyn de vefat etmiş ise bu durumda çocuğun BES şirketi nezdinde mahkemece belirlenmiş bir vasi tarafından temsil edilmesi söz konusu.

-KATKI PAYLARINI KİM ÖDEYECEK? 18 yaş altındakilerin sisteme dahil olmasıyla, çocuğunun geleceğini düşünen, garanti altına almak isteyen ana-baba, dede-nine, teyze-amca-dayı-hala gibi akrabalar çocuk için sisteme katkı payı ödemek isteyebilirler. Ancak medeni kanuna göre çocuğun velayeti ana-babaya veya mahkeme tarafından tayin edilmiş bir vasiye verildiğinden, bireysel emeklilik şirketi nezdinde çocuk adına açılan bireysel emeklilik hesabına her isteyenin katkı payı ödemesi mümkün değil.  Çocuğun velisi dışında kalan kişilerin, akrabaların sözleşmeye ‘katılımcı ad ve hesabına katkı payı ödeyen kişi’ olarak kaydedilmesi gerekir ki, bu da ancak ebeveynlerin veya yasal vasinin izni ile mümkün olacaktır. Yine de çocuk adına BES hesabına katkı yapmak isteyen akrabalar; ebeveynler veya vasi aracılığıyla çocuğun katkı paylarının ödenmesine destek olabilir, çocuğun geleceğine yatırım yapabilir. Bilindiği gibi ülkemizde çocuğun doğumu altın takılarla kutlanır. Çocuk doğduğunda, doğum günlerinde, bayramlarda akrabalardan gelen altın takılar veya parasal hediyeler çocukların bireysel emeklilik hesaplarına ek katkı payı olarak yatırılabilir. Bunların üzerine devlet de bir yüzde 25* hediye edecektir, çocuğa.

-BİRİKİMLERİ KİM YÖNETECEK? Çocuk adına açılan bireysel emeklilik hesabındaki birikimleri çocuğun yönetemeyeceği çok açık. Yasal olarak sistemde çocuğu temsil eden ebeveyn/ebeveynler veya vasi çocuğun birikimlerini yönetebilir. Fon dağılım değişikliği hakkı, cayma hakkı, aktarım hakkı, ödemeye ara verme veya katkı payı tutarı ile ödeme vadelerini değiştirme hakkı ebeveyn veya vasi tarafından kullanılabilir.  

-18’İNİ BİTİREN VEYA ERGİN OLAN GENÇ NE YAPACAK? Medeni kanuna göre bir kişinin ergin sayılabilmesi için üç yol bulunuyor. Birincisi 18 yaşını bitirmesi, ikincisi 16 yaşını bitiren kişinin hakim izniyle evlenmesi, üçüncüsü de 15 yaşını dolduran küçüğün kendi isteği ve veli rızasıyla mahkemece ergin kabul edilmesi. Bu yollardan herhangi biri kişiyi ergin yapıyor ve yasal haklarını kullanabilmesini sağlıyor. Peki, BES şirketi kişinin ergin olduğunu nasıl bilecek? BES şirketi tek taraflı olarak kişinin 18 yaşını bitirdiğini kendisindeki kayıtlardan tesbit edebilir ve haklarını kullanma iznini tanıyabilir. İkincisi, 18 yaşından önce evlenme yoluyla ergin sayılan kişi evlenme belgesini emeklilik şirketine ibraz ederek, kendi adına açılan sözleşmeden kaynaklanan tüm haklarını kullanabilir. Üçüncüsü, veli izniyle mahkeme kararı sonucu ergin olan kişi bu kararı ibraz ettiğinde BES şirketi nezdinde sözleşmeden kaynaklanan haklarını kullanabilecektir.

-18 YAŞINI BİTİRDİĞİ HALDE ERGİN OLAMAYANLAR NE YAPACAK? Çocuğun 18 yaşını bitirmesine rağmen hastalık, sakatlık vb. bir nedenle ayırt etme gücünden yoksun olması durumunda, yasal temsilcisi olan ebeveyn veya vasi, BES şirketine bu durumu gösteren belgeleri sunarak, çocuğun adına açılmış sözleşme ile ilgili hakları kullanmaya devam edecektir.

-DEVLET KATKISI ALABİLECEK Mİ, NE KADAR?11. Kalkınma Planında yaşa göre devlet katkısının farklılaştırılması konusu yer almıştı. Ancak bu konuda herhangi yeni bir düzenleme yapılmadı. Bu nedenle 18 yaş altında sisteme dahil edilen çocuklara ait hesaplara ödenen katkı paylarına da BES’e giren herkese verildiği gibi yüzde 25* devlet katkısı verilecek. İşin güzel yanı, çocukların BES hesapları ebeveynlerin hesaplarından ayrı tutularak, yıllık brüt asgari ücret tutarına kadar olan katkı payları için yüzde 25* devlet katkısına hak kazanacaklar.

-18 YAŞ ALTINDAKİLERE YENİ HAKLAR TANINIYOR MU? Bireysel emeklilik sisteminde geçerli olan haklar, 18 yaş altındakiler içinde uygulanacak. Çocuk ve 18 yaş altındaki gençler için özel olarak tanımlanmış herhangi bir hak bu aşamada söz konusu değil. Bu aşamada 18 yaş altında sisteme girenlerin de devlet katkılarını hak etmek için gerekli süreleri tamamlaması ve emeklilik için 56 yaşını bitirmesi gerekiyor.

-ÇOCUK ERGİN OLMADAN BES SÖZLEŞMESİ SONLANDIRILABİLİR Mİ? Kural olarak çocuk adına katkı payı ödeyen ebeveynler veya çocuğun vasisi her zaman çocuğun BES sözleşmesini sonlandırabilir. Ancak; çocuk adına bunlar dışında ebeveyn veya vasinin de izni olmak koşuluyla, katkı payı ödeyen tanımlanmış ise, belirtilen bir tarihten önce hesabın sonlandırılamayacağına dair taahhüt içeren bir model belirlenebilir. Yine ebeveynler de kendi aralarında anlaşarak ve bireysel emeklilik şirketine taahhütte bulunarak çocuğun sözleşmesinin ergin olana kadar kendileri tarafından bozulmayacağı yönünde karar almalarının önünde bir engel bulunmuyor.

-EBEVEYNLERİN BORÇLARI NEDENİYLE ÇOCUKLARIN BES HESABINA HACİZ KONULABİLİR Mİ? 18 yaşın altındaki çocuklar adına açılan hesaplar, her ne kadar bu hesaplardan kaynaklanan hakları kullanan ebeveynleri de olsa, ayrı kişilere ait hesaplardır. Bu nedenle yasalar karşısında ayrı bir gerçek kişi olan çocukların BES hesapları, ebeveynlerinin hesaplarıyla birleştirilemez ve ana-baba veya vasi borçları nedeniyle 18 yaş altındakilerin hesaplarına haciz konulamaz.

-18 YAŞ ALTINDAKİLER SİSTEMDEN ÇIKARKEN, BİRİKİMLERİ KİMİN BANKA HESABINA YATACAK? Sistemden ayrılma durumunda, çocuğa ait hesaptaki birikimler çocuk adına açılmış bir banka hesabına yatırılacak. BES şirketleri, ebeveynler veya vasi adına olan banka hesaplarına, çocuğun birikimlerini aktaramayacak.

-18 YAŞ ALTINDAKİLERİN YASAL TEMSİLCİLERİNİN DEĞİŞMESİ DURUMUNDA NE OLACAK? Çocuğa bireysel emeklilik hesabı açıldıktan sonra çocuğun ana-babası boşanabilir, vefat edebilir veya daha önce mahkeme tarafından tayin edilen vasi değişebilir. Bu durumda çocuğun velayetini veya vesayetini alan kişinin duruma ilişkin mahkeme kararlarını BES şirketine ibraz etmesi gerekir.  

*Para Dergisi’nin 26 Eylül 2 Ekim 2021 tarihli sayısında yayınlanmıştır.

*22 Ocak 2022 Cumartesi ve 31727 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Kanunu’nda yapılan değişiklik ile devlet katkısı %25’ten %30 çıkarıldı.