BES YATIRIMLARININ NE KADARI KAMU, NE KADARI ÖZEL

Nov 21

Nov 21 BES YATIRIMLARININ NE KADARI KAMU, NE KADARI ÖZEL

Bireysel emeklilik sistemi 20. yılına girerken, toplum tarafından kabul gördüğünü rakamlardan anlayabiliyoruz. Gönüllü bireysel emeklilik tarafında neredeyse 8 milyon katılımcı birikim yaparken, otomatik katılım tarafında çalışan sayısı da 7 milyona yaklaştı. Sistemdeki birikim tutarı neredeyse 400 milyara ulaşmak üzere.

Bireysel emeklilik sisteminin amaçlarından birisi bireylerin emeklilik döneminde refahlarını, standartlarını sürdürmeleri için birikim yapmasını teşvik iken, ikinci en önemli amacı piyasaların derinleşmesi ve yatırımlara uygun fiyatlı kaynak sağlanması olarak gösteriliyor. Emekleme aşamasını atlatan sistemin artık gelişme dönemine girdiğini söyleyebiliriz. Bu aşamada sistemdeki varlık dağılımı katılımcıların risk ve getiri tercihini ortaya koyması açısından ilginç veriler sunuyor. Sistemdeki varlıkların yaklaşık 25’i altın, yüzde 20’si hisse senetleri, yüzde 14’ü kamu iç borçlanma araçları ve yüzde 13’ü kamu dış borçlanmalarından oluşuyor. Bu portföy yapısı oldukça dengeli bir görünüm sergilerken, halkın geleneksel yatırım eğilimini de ortaya koyuyor. Ama bu yatırım eğiliminde hisse senetlerinin tutarının giderek arttığına da dikkat çekmek gerek.

Sistemi iki taraflı bir ayna gibi düşünürsek, bir tarafında katılımcılar sisteme katkı payı yatırıyor, aynanın diğer tarafındakiler de, katkı paylarını kaynak olarak reel piyasalarda kullanıyorlar. Katkı paylarını kaynak olarak kullananlara bakıldığında; kamunun, her zaman olduğu gibi kaynakların büyük kısmını kullandığı ve özel sektörün ise kamudan kalan alanda varlık göstermeye çalıştığı söylenebilir. Bunun nedenlerinden birininin özel sektörün henüz kamuyla rekabet edebilecek kadar güçlü olamaması iken, diğeri de halkın da kamu tarafından sunulan ürünlere ilgi göstermesi denilebilir. Bir nevi güvence arayışı, kamu tarafından ihraç edilen varlıklara ilgi oluşturuyor. Gelin, bu hafta her zamankinden farklı olarak aynanın ön yüzüne değil, arka yüzüne bakalım. Sistemden kaynak kullanan kamu ve özel sektörün dağılımını yakından inceleyelim.

KAMUYA KAYNAK

15 Kasım 2022 tarihi itibariyle kamu, bireysel emeklilik havuzundan, iç ve dış borçlanma araçları ve kira sertifikaları yoluyla yaklaşık 200 milyar kaynak kullanıyor. Yani sistemdeki birikimin yaklaşık yarısını kamu kullanıyor demektir bu. Bunun avantajı kamu borçlanma araçlarının riski düşük olduğundan, sistem açısından güvenli yatırım anlamını taşıyor. Ancak bu borçlanma araçlarının yaklaşık yüzde 70’nin altın ve döviz cinsi varlıklardan oluştuğunu düşündüğümüzde, olası döviz ataklarında kamunun yükünün artacağını öngörmek hiç de güç değil.

ÖZEL SEKTÖR PAYI

Bireysel emeklilik sisteminde özel sektörün sunduğu varlıklar, kamuya göre daha çeşitli. Borçlanma araçları, mevduat, hisse senetleri ve yatırım fonları (girişim sermayesi yatırım fonu, gayrımenkul yatırım fonları ve borsa yatırım fonları gibi) özel sektör tarafından sunuluyor. Bu çeşitliliğe rağmen özel sektörün sunduğu yatırım araçlarının tutarı, kamudan daha az. Yerli özel sektör BES’e toplamda 162 milyar liralık ürün sunabiliyor. Bunun yaklaşık 78 milyarı hisse senetlerinden oluşuyor. Ancak güzel olan şu ki; özel sektörün sunduğu ürünlerin ağırlığının Türk Lirası olması, sisteme ve özel sektöre fazladan döviz riski yüklemiyor.

YURT DIŞI İHRAÇLAR

Bireysel emeklilik sisteminden sağlanan kaynakların kullanımı konusunda her ne kadar yerli özel şirketler ve kamu tercih edilse de ürün çeşitliliği sağlamak bakımından yurt dışında ihraç edilen yabancı varlıklara da yatırım yapılıyor. Mevcutta yaklaşık 28 milyar liralık bir kaynak, yurtdışında ihraç edilmiş yabancı menkullere ve külçe altın yatırımına ayrılmış. (Külçe altın döviz ödenerek alındığı için yurtdışı ihraçlar içine aldım.) Yukarıdaki tabloda bireysel emeklilik sisteminde kamunun, özel sektörün ve yurtdışı ihraççıların kullandığı kaynakların para cinsine göre dağılımını bulabilirsiniz.

Hatırlayacaksınız; geçen yıllarda Sayın Cumhurbaşkanı bir konuşmasında, BES’ten özel sektöre daha fazla kaynak aktarılacak demişti, de; bir anda herkes afallamıştı. Kamu yönetimi bireysel emeklilik sisteminden özel sektörün daha fazla kaynak kullanımı konusunda istekli görünmesine rağmen, bu isteği fiiliyata dökmek çok da kolay olmuyor. Çünkü; finansal piyasalarda kamunun ağırlığı özel sektörün kamu ile rekabet edememesine neden olurken, diğer taraftan da kamunun fonların akış yönünü belirleyici gücü, özel sektörün fon akışından yeteri kadar faydalanamamasına neden oluyor.

*Para Dergisi’nin 20 Kasım-26 Kasım 2022 tarihli sayısında yayınlanmıştır.

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.