DEVREDEN DEVLET KATKISI
Bilindiği gibi, bireysel emeklilik sisteminin en önemli cazibe unsuru devlet katkıları. 2022 yılı başında yüzde 25’ten yüzde 30 çıkarılan devlet katkılarının da desteğiyle, yıl içerisinde gönüllü BES’te 709 bin, otomatik katılımda 520 bin olmak üzere toplamda 1,2 milyon yeni katılımcı sisteme dahil oldu. 2022 yılı gerek sisteme giren kişi sayısı, gerekse de fonların büyüme hızı açısından BES’in en hızlı geliştiği yıl oldu. (BES’in ikinci en hızlı geliştiği yıl; %25 devlet katkısı uygulamasının başladığı 2013 yılıydı. Bir yıl içerisinde sisteme 1 milyon yeni kişi gelmişti.)
31 Aralık 2022 günü yayınlanan yönetmelik ile, katılımcılara devlet katkısında esneklik sağlayan, yeni bir uygulama başladı. Uygulamada bir yılda devlet katkısına konu olan katkı payı miktarı, yıllık brüt asgari ücret tutarı ile sınırlı idi. Yeni uygulama ile bir yıllık brüt asgari ücret tutarının üzerinde kalan katkı payı tutarı, gelecek yılların devlet katkılarından faydalanabilecek. Bu yeni uygulamanın katılımcıya sağladığı esneklik nedeniyle kabul görmesi bekleniyor. Gelin, bu hafta uygulamanın sağlayacağı faydaları ve olası yan etkilerini tartışalım, olasılıkları değerlendirelim.
BEKLENEN FAYDALAR
Yeni uygulamanın en önemli faydası, özellikle piyasa hareketini başlangıçta yakalayan katılımcıların sisteme aktaracağı katkı paylarındaki cam tavanı kaldırmış olmasıdır. Çünkü katılımcılar devlet katkısından maksimum faydalanabilmek için katkı paylarını yıllık brüt asgari ücret tutarı ile sınırlıyordu. Sisteme katkı payı yatırmak için herhangi bir üst sınır belirlenmemesine rağmen, yıllık brüt asgari ücret tutarı bir cam tavan olarak orada duruyordu. Yeni uygulama ile bu cam tavan kırıldı. Artık isteyen istediği kadar katkı payı yatırabilecek ve gelecek yıllarda sisteme yatırdığı bu katkı payları için devlet katkısı alınabilecek.
HEDEF KATILIMCI KİTLESİ
Sisteme toplu para yatırarak, ileriki yıllarda devlet katkısı alacak olanlar, giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi olmayan emeklilik planlarına dahil olabilirler. Böylece katkı payları ve birikimlerinden hiçbir gider kesintisi yapılmayacak ve bütün katkı payları yatırımda değerlendirilebilecektir. Peki, devreden devlet katkısından en fazla faydalanabilecek olanlar kimlerdir, diye bakıldığında aşağıdaki gruplar öne çıkıyor.
-Potansiyel Emekliler: 2023 yılı bireysel emeklilik sisteminde devlet katkısı uygulamasının 10. yılı. Yani sisteme 10 yıldır katkı payı ödeyen ve 56 yaşını tamamlayan katılımcılar, emeklilik hakkını kullanabilecek ve dilerlerse toplu para alarak sistemden ayrılabilecek. EGM (Emeklilik Gözetim Merkezi) verilerine göre halihazırda 218 bin sözleşme emeklilik hakkını kazanmış olmasına rağmen sistemde kalmaya ve katkı payı ödemeye devam ediyor. Katkı payının asgari ücret üzerinde kalan kısmına, gelecek yıllarda devlet katkısı verilecek olması, potansiyel emeklilerin, sistemden emekli olurken alacakları birikimlerinin belli bir kısmını yeniden sisteme dahil etmeleri için bir fırsat yaratabilir.
-Genç ve Çocuklar: Anne- babalar ile dedeler-nineler çocukları, torunları için birikim yapma konusunda büyük bir iştahla sisteme katkı payı yatırmaya başladılar. Bir buçuk yılda sisteme katılan 660 bin genç ve çocuk, toplamda 2,5 milyar lira birikime ulaştı. Katkı payının cam tavanı nedeniyle sisteme daha fazla para yatırmayan ebeveynler, devlet katkısının gelecek yıllara devredilmesi olanağı ile çocuk ve gençler adına toplu para yatırmayı tercih edebilir.
-Piyasa takip eden finansal okur-yazar katılımcılar: Finansal okuryazarlığı yüksek katılımcılar 2022 yılında birikimlerini çok güzel yöneterek ciddi getiri sağladılar. Gelecek yıllarda da trendleri takip eden ve yatırımlarını bilinçli yöneten katılımcılar, trend başlarında sisteme toplu para yatırarak, hem varlık fiyatlarının artışından hem de gelecek yıllarda devlet katkısından faydalanabilirler.
YAN ETKİLER
Peki, katılımcılar lehine bu kadar güzel bir adım atılmışken, yan etki de ne? Sisteme toplu para yatırılmasıyla ilgili ilk yan etki, haciz ve rehinden muafiyet konusunda ortaya çıkıyor. Sistemdeki birikimlerin; sistemde bulunulan ay sayısının; aylık brüt asgari ücret ile çarpılmasıyla bulunan tutarı, haciz ve rehinden muaf tutuluyor. Bu tutarın üzerinde kalan kısım haczedilebiliyor. Sisteme toplu para yatırılması halinde katılımcıların birikimlerinin çok büyük bir kısmı haciz ve rehine konu olabilecek.
İkinci olarak ise enflasyon etkisi nedeniyle, toplu ödenen katkı payı karşılığında alınacak devlet katkısı, belli aralıklarla sisteme aktarılan katkı karşılığında alınacak olan devlet katkısı tutarından daha az olacaktır. Bunu şöyle açıklayabiliriz. Diyelim ki bir katılımcı bugün sisteme 10 yıllık katkı payı tutarını bir defada ödesin. Yani bugünkü rakamlarla kabaca aylık 10 bin liradan 1,2 milyon lirayı sisteme yatırsın. Bu katkı payı karşılığında, yıllar içinde toplamda 360 bin lira devlet katkısı alınabilecek. Halbuki, katılımcı; aynı tutarda birikimine her yıl asgari ücretteki artış kadar getiri sağlayabilir ve katkı paylarını limitler dahilinde (yıllık brüt asgari ücret tutarı kadar) sisteme aktarmaya devam ederse, (her yıl asgari ücretin yüzde 20 arttığı varsayımında) 10 yılın sonunda alacağı devlet katkısı 935 bin liraya ulaşıyor. Özellikle devlet katkısı fonlarının getirilerinin, yıllık brüt asgari ücret artışının altında gerçekleştiği durumda, katkı payını zamana yayarak yatırmak daha avantajlı hale gelecektir.
*Para Dergisinin 29 Ocak 2023-4 Şubat 2023 tarihli sayısında yayınlanmıştır.
