OKS HAKKINDA HER ŞEY

Geçen yıl uygulanmaya başlayan otomatik katılım sistemi bir tasarruf ve yatırım sistemidir. Gönüllü BES tarafından farkı işverenler üzerinden yürütülmesidir. İşverenler, çalışan sayılarına göre etap etap,  T.C vatandaşı olan ve SGK bildirgesinde yer alan 45 yaşını doldurmamış çalışanlarını sisteme dahil etmek zorundadır. Yani sisteme giriş işveren açısından zorunludur. Bu nedenle sisteme dahil ederken, çalışanlara girmek isteyip-istemeyeceği sorulmaz. Sadece çalışanların faizli-faizsiz fon tercihleri sorulur ve fon tercih hakkını işverene bırakabileceği konusunda bilgilendirme yapılır. Çalışanlar eğer sistemde kalmak istemezler ise, cayma hakkı süresinde veya diledikleri herhangi bir zamanda, hiçbir hak kaybı olmadan sistemden çıkabilir.

KATKI PAYI NE KADAR?

İşveren çalışanların brüt ücretlerinden en az %3 oranında katkı payı kesintisi yapar. Çalışan isterse katkı payının oranını maaşının %100’üne kadar artırabilir, ancak %3 oranının altında bir katkı payı kesintisi talep edemez. Çalışanlar ücretlerinden yapılan kesintiler dışında, ek katkı payı ödemesi veya ara ödeme yapamaz. Çalışanlar katkı payının artırılması veya azaltılması ile ilgili taleplerini, ücret hesaplaması tamamlanmadan önce işverene bildirmelidir.

Bireysel emeklilik şirketi ve işveren, ücret ödeme gününü kendi aralarında kararlaştırabilir. Ancak işveren tarafından kesilen katkı payları, ücret ödeme gününün ertesi iş günü, bireysel emeklilik şirketinin hesaplarına aktarılmalıdır.

Çalışanların düzenli olmayan mesai, ikramiye, sosyal yarımlar vb. gelirleri var ise brüt ücret hesabına bunlar da dahil edilir. Çalışanın SGK matrahını oluşturan brüt ücret, katkı payının kesilmesinde esas alınır.

Çalışanlar ücretlerinden yapılan kesintileri bireysel emeklilik şirketinin internet sitelerinden kendilerine verilecek şifre ile takip edebilir. Ayrıca www.takasbank.com.tr adresinden de hesaplarındaki fonları görebilirler.

DEVLET KATKILARI NELERDİR?

İşveren tarafından OKS’ye dahil edilen çalışanlar için, gönüllü BES tarafından farklı olarak 3 şekilde devlet katkısı veriliyor.

- Sisteme dahil edilen ve cayma hakkı süresi (iki ay) içinde sistemden ayrılmayan çalışanlara 1,000.-TL başlangıç devlet katkısı. Bu katkı sistemde iki ayını tamamlayan çalışanların hesaplarına intikal ettiriliyor.

-Sisteme yatırılan her katkı payına %30 devlet katkısı. Aynen gönüllü bireysel emeklilik tarafındaki gibi sisteme yatırılan katkı payları için %30 devlet katkısına hak kazanılıyor. Bir farkla: OKS tarafında katkı payları hesaba nakit olarak yatırılmıyor, taahhüt hesaplarında takip ediliyor. Gönüllü BES tarafında olduğu gibi sistemde 3 yılını tamamlayan çalışanın DK hesaplarındaki birikimlerinin %15’i nakit olarak DK fonlarına aktarılıyor ve para ve sermaye piyasalarında değerlendiriliyor. 6 yılını tamamlayanların DK hesaplarından %35’i DK fonlarına nakden aktarılırken, 10 yılı tamamlayanlarda %60’ı DK fonlarına nakden yatırılıyor. Sistemde 10 yıl ve 56 yaşını tamamlayanların mahsuben takip edilen DK hesaplarındaki birikimin tamamı nakden DK fonlarına aktarılarak, para ve sermaye piyasalarında değerlendiriliyor.

-Üçüncü olarak, ek devlet katkısı. Ek devlet katkısını, sistemde 10 yıl kalarak 56 yaşını tamamlayan ve birikimlerinin tamamını veya bir kısmını en az 10 yıllık ‘yıllık gelir sigortası’ yaptıranlar hak ediyor. ‘Yıllık gelir sigortası’na aktarılan birikimlerin %5’i kadar daha devlet ek katkı veriyor.

Devlet katkıları çalışanlar adına taahhüt hesaplarında takip ediliyor. Taahhüt hesaplarındaki devlet katkılarının getirileri aylık TÜFE’ye endeksleniyor ve hak ediş sürelerine uygun olarak katılımcının devlet katkısı fonu hesabına aktarılıyor. Sistemde 3 yılını tamamlamadan ayrılan çalışanlar devlet katkısı alamıyor. Üç yıldan sonra kademeli bir hak ediş süreci mevcut.

Başlangıç ‘devlet katkısı’ olan 1,000,-TL ve ‘ek devlet katkısı’ sadece çalışanlara sunuluyor. Gönüllü BES tarafındaki katılımcılar için söz konusu değil.

FON TERCİHİ NASIL YAPILIR?

Bireysel emeklilik şirketleri çalışanlar için başlangıç fonu, standart fon ve değişken fonlarda faizli ve faizsiz seçenekleri içeren farklı yapıda fon kurmak zorundadır. İşveren çalışanlarını sisteme dahil ederken, faizli-faizsiz fon tercihlerini alır. Çalışanın ücretinden kesilen katkı payları ilk iki ay ‘Başlangıç Fonları’nda değerlendirilir. İkinci ayın sonunda çalışana risk profil anketi sunulur. Katılımcı anket sonucuna bağlı kalmamak üzere, isterse ‘standart Fon’ veya ‘Değişken Fon’ tercihinde bulunabilir.

Çalışan başlangıç fonlarını ikinci ayın sonunda değiştirmedi, böyleyse ne olacak? Çalışan on ay daha başlangıç fonlarına katkı payı ödemeye devam eder. 12.ayın sonunda sistem otomatik olarak çalışanı standart fonlara yönlendirir. Ancak çalışan isterse ilk iki ayın sonunda, risk profil anketini cevapladıktan sonra, fon dağılım değişikliği yapabilir. İsterse başlangıç fonlarına katkı payı ödemeye devam edebilir veya portföyünü kendisine sunulan fonlar arasında tercih ettiği oranlarda dağıtabilir.

OKS FONLARININ İÇERİĞİ

Gönüllü BES tarafında ve OKS tarafında çalışanlara farklı fonlar sunuluyor. Bunun birinci nedeni OKS tarafındaki fonlardan yapılan ‘Fon İşletim Gider Kesintisi’nin düşük oluşudur. Bu fonlardan sadece %0,85 oranında kesinti yapılabilir. İkinci neden ise OKS tarafındaki fonların yönetiminde portföy yönetim şirketlerine daha çok insiyatif tanınmıştır. Portföy yönetim şirketi, fonun risk düzeyine ve yönetim stratejisine uygun olarak fonu yönetmek zorundadır. Şimdi bir bakalım, çalışanlara sunulan başlangıç fonları, standart fonlar ve değişken fonların içeriği nasıl oluşturuluyor?

-Başlangıç Fonlarının içeriği: Cayma hakkı süresince yani ilk iki ay bu fonların zarar etmemesi ilk hedeftir. Bu nedenle başlangıç fonlarının içeriğinde faizli-faizsiz olmasına göre en az %60 oranında TL mevduat veya katılma hesabı, en az %20 oranında kısa vadeli kamu borçlanma araçları veya kira sertifikası, gelir ortaklığı senetleri bulunmak zorundadır. Kalan kısmı likiditesi yüksek yatırımlarda değerlendirilir. Bu fonlara dövize bağlı borçlanma araçları, hisse senedi ve kıymetli madenler alınmaz.

-Standart Fonlar: Faizli veya faizsiz olmasına göre portföyünde en az %50 oranında TL cinsinden kamu borçlanma araçları, gelir ortaklığı senetleri, VDMK veya kira sertifikaları bulunur. %10’u girişim sermayesi veya gayrımenkul yatırım fonları ile Türkiye Varlık Fonu ve altyapı projelerinin finansmanı amacıyla kurulmuş şirketlerin hisse, bono veya kira sertifikalarında değerlendirilir. Kalan %40’ı TL mevduat veya katılma hesaplarına bağlanabilir. Portföyün %30’unu aşmayacak şekilde hisse senedi, kıymetli madenler, varantlar, borçlanma araçları, ipoteğe dayalı varlıklar portföye alınabilir.

-Değişken Fonlar: 4 farklı risk kategorisinde kurulacak olan değişken fonlar da, faizli ve faizsiz seçeneklerde olmak zorundadır. Değişken fonlar öngörülen risk seviyesi içinde kalmak şartıyla, piyasalarda işlem gören bütün yatırım araçlarını, herhangi bir sınırlamaya tabi olmadan alıp satabilir. Değişken fonların portföylerinin getirisi tamamıyle portföy yönetim şirketinin aktif portföy yönetimi yapması ile ilgilidir. Çalışanlara baz değer teşkil etmesi açısından, 4 farklı tipteki değişken fonun hedef getirileri aşağıdaki gibidir:

-Muhafazakar Değişken Fon getiri hedefi, 1 aylık mevduat veya katılma hesabı endeksi +%1

-Dengeli Değişken Fon getiri hedefi, 1 aylık mevduat veya katılma hesabı endeksi +%1,5

-Atak/Dinamik/Büyüme Değişken Fon getiri hedefi, 1 aylık mevduat veya katılma hesabı endeksi +%2

-Agresif Değişken Fon getiri hedefi, 1 aylık mevduat veya katılma hesabı endeksi +%3’tür.

 OKS’DE ÇALIŞANLARIN HAKLARI

Bireysel emeklilik sisteminde kural olarak herkes sistemdeki haklarını kendisi kullanır. Ancak OKS tarafında hakların kullanımı işveren ve çalışan arasında paylaşılabilir. Hakların kullanımında kime bildirim yapılacağı konusu işveren ile bireysel emeklilik şirketi arasında kararlaştırılabilir. Örneğin, cayma bildirimi, ara verme bildirimi, işten ayrılma bildiriminin hangi tarafa yapılacağı işveren ile bireysel emeklilik şirketi arasındaki sözleşmede belirtilir.   

-İşverenler çalışanların fon tercihini dikkate alarak faizli veya faizsiz plan veya her ikisini türde emeklilik planı da tercih edebilirler. Çalışanlar işverenlerinin seçtiği plan dahilinde katkı payı ödemek zorundadırlar. Faizli-faizsiz plan tercihi dışında tercihte bulunamazlar. Ancak iş değiştiren çalışan gittiği yeni işveren de OKS kapsamındaysa, önceki sözleşmesini yeni işverenin dahil olduğu plana aktarabilir.

-Çalışanlar sisteme dahil oldukları ilk iki ayda, başlangıç fonlarında kalmak zorundadır. İlk iki aydan sonra yılda altı kez fon dağılım değişikliği yapma hakkına sahiptir. Ancak başlangıç fonundan ayrılmayan çalışanlar, 12. ayın sonunda sistem tarafından otomatik olarak standart fona yönlendirilir. Çalışan risk profil anketini cevapladıktan sonra, isterse kendisine önerilen, isterse kendi seçtiği fonları tercih ederek portföyünü oluşturabilir.  

-Çalışanlar aynı işverende çalıştıkları sürece, işverenin tercih ettiği bireysel emeklilik şirketiyle çalışmak zorundadırlar. Bireysel emeklilik şirketinden çok fazla memnuniyetsizlik durumunda aktarım hakkını tüm çalışanlar adına işveren kullanır. İlk bireysel emeklilik şirketiyle 2 yıl çalıştıktan sonra, işveren başka bir bireysel emeklilik şirketine aktarımda bulunabilir.

-Çalışan çalıştığı sürece hep katkı payı ödemeye devam mı edecek, hiç ara veremez mi? Tabii ki ara verebilir. Çalışan dilediği zaman azami 3 ay olmak üzere katkı ödemeye ara verebilir. Çalışan ara verme süresini uzatmak isterse, ara verme süresi sona ermeden yeni talebini iletilmelidir. Ara verme hakkı konusunda bireysel emeklilik şirketiyle sürekli olarak iletişimde olmak gerekir ki, hem iletişimsizlik nedeniyle ara verme döneminde katkı payı kesintisi yapılmasın, hem de ara verme süresi uzayacak ise, bunun bilgisi zamanında verilsin.

-Çalışanların OKS’de biriken tasarrufları ve devlet katkıları belli hesaplamalar dahilinde haciz ve rehinden muaftır. Bu hesap şöyle yapılır: Çalışanın sistemde bulunduğu ay sayısı ile o dönem geçerli brüt asgari ücretin çarpımıyla bulunacak tutar, haciz ve rehinden muaf tutulur.

-Çalışanların OKS’de ve gönüllü BES tarafındaki sözleşmeleri için devlet katkıları ayrı ayrı takip edilir. Dolayısıyla kişi başına bir yıllık brüt asgari ücret tutarı ile sınırlı olan devlet katkısı, hem gönüllü BES tarafında hem de OKS tarafında iki kez hak edilebilir. Ayrıca 1,000,-TL’lik başlangıç devlet katkısı bu hesaplamalara dahil edilmeyerek ayrı takip edilir.

-Sistemde en az 10 yıl katkı payı ödemek ve 56 yaşını tamamlamak emeklilik hakkının kazanılmasını sağlar. OKS tarafındaki katılımcıların ise 45 yaş altı katılım nedeniyle, emekli olmak için sistemde en az 11 yıl kalmaları gerekmekte. OKS ve gönüllü BES sözleşmeleri hiçbir şekilde birleştirilemez. Bu nedenle hem gönüllü BES tarafında hem de OKS tarafında ayrı ayrı yıl ve yaş kriterini yerine getirmek gereklidir. OKS tarafında emeklilik hakkı kullanılırken, birikimlerini en az 10 yıllık ‘yıllık Gelir Sigortasına’ aktaran çalışanlar, aktarılan kısmın %5’i kadar daha ek devlet katkısına hak kazanırlar.

OKS KAPSAMINDAYKEN İŞ DEĞİŞİKLİĞİ

-Çalışan OKS kapsamındaki işyerinden ayrıldığında, yeni işyeri de OKS kapsamında ise, eski işyerinde geçerli olan sözleşmesini birikimleriyle birlikte yeni işyerindeki plana taşır.

-Çalışan OKS kapsamındaki işyerinden ayrıldığında, yeni işyeri OKS kapsamında değilse veya iş bulamadıysa, çalışan için iki seçenek vardır. Ya sözleşmesini sonlandıracaktır veya brüt asgari ücretin %3’ünden az olmamak şartıyla dışarıdan katkı payı ödemeye devam edecektir.

-OKS kapsamındaki bir işverende işe başlayan, daha önceden bir OKS sözleşmesi olmayan çalışanlar işverenin dahil olduğu plan kapsamında katkı payı öder.

-OKS’ye dahil olup da cayma hakkını kullanarak veya daha sonrasında ayrılmış olan çalışanlar mevcut uygulamada 1,000,-TL’lik başlangıç devlet katkısına bir daha hak kazanamaz.

Bir işveren OKS kapsamına girdiği tarihten itibaren, çalışan sayısı tedrici giriş tarihinde öngörülenin altına düşse bile OKS kapsamından çıkmaz. OKS kapsamında çalışanlarını sisteme dahil eden fakat bütün çalışanları cayma hakkını kullanarak sistemden ayrılan işveren, yeni bir çalışan istihdam ettiğinde onu OKS’ye dahil etmek zorundadır.

 OKS’DE VERGİLEME

OKS’de emeklilik hakkını kullanarak sistemden ayrılan çalışanlar sadece kendi birikimlerinin getirileri ve devlet katkılarının getirileri üzerinden %5 stopaj öder. Sistemde 10 yıl ve 56 yaşını tamamlamadan ayrılan çalışanların birikimlerinin getirilerine, sistemde geçirilen yıla göre değişkenlik gösteren stopaj oranları uygulanır.

OKS’DE GİDERLER

OKS’de çalışanlar bir nevi sisteme zorunlu dahil edildikleri için giriş aidatı ödemezler. Katkı paylarından yönetim gider kesintisi alınamaz. OKS’ye dahil olan çalışanlara sunulan fonlardan sadece %0,85 oranında Fon İşletim Gider Kesintisi alınabilir.