BES’TE BİRİKİMLER HACİZDEN KORUNUYOR MU?

Mar 7

Mar 7 BES’TE BİRİKİMLER HACİZDEN KORUNUYOR MU?

Bireysel emeklilik sistemi büyüdükçe bireylerin birikimleri de artıyor. Bazısının birikimi daha çok, bazısının daha az. Sistemdeki birikimler arttıkça, birikimlerine iyi yön veren, portföy yönetimi yapanlar için daha önceden öngörülemeyen bir sorun ortaya çıktı. Bireysel emeklilik sisteminde gözlerden kaçan, sistem tasarlanırken belki de önemsenmeyen bir konu; haciz ve rehinden muafiyet konusu. Sistemi tasarlayanlar sistemin hızla gelişmesi ve büyümesi amacıyla BES’teki birikimleri azaltacak müdahaleleri mümkün olduğunca sınırlamayı amaçlamışlar. Katılımcının birikiminin icra ve haciz takibinden korunması böylece birikimlerin uzun süre sistemde kalması, katılımcılara da bir güvence sağlanması hedeflenmiş. Doğru mu, doğru. Fakat sistemdeki birikimler büyüdükçe tasarlanan bu ‘Koruma Tavanı’ yetersiz gelmeye başlamış.

KORUMA TAVANI

Bir katılımcının birikiminin (katkı payları ve getirileri) haciz ve rehinden korunacak tutarını yani ‘Koruma Tavanı’nı hesaplamak için sistemde bulunulan ay sayısı ile o dönemde geçerli olan brüt asgari ücret tutarının çarpımı alınıyor.

Bireysel emeklilik sistemindeki devlet katkıları hiçbir şekilde haciz ve rehine konu olamıyor. Haciz ve rehin sadece katılımcının kendi birikimleri için söz konusu. Peki, katılımcının birikiminin ne kadarı haczedilebiliyor? Katılımcının ‘Koruma Tavanı’nı oluşturan tutara kadar bir birikimi var ise, haciz ve rehin uygulanamıyor. Katılımcının birikimi bu tutarı yani ‘Koruma Tavanı’nı aşarsa, aşan kısmı için haciz ve rehin işlemi söz konusu olabiliyor.

Peki, ‘Koruma Tavanı’ katılımcının birikimini yeteri kadar koruyor mu? Yoksa sistemde getiri yaratmayı başaran katılımcıyı cezalandıran bir yapıya mı dönüşüyor?

Diyelim ki, aynı bireysel emeklilik şirketinde 5 yıl (60 ay) katkı payı ödeyen üç katılımcımız var. 3 katılımcımız da %25* devlet katkılarını alabilmek için, o dönem geçerli aylık brüt asgari ücret tutarında katkı payı (aylık olarak) yatırdılar. Yani sisteme yatırılan katkı payları ile hak kazanılan devlet katkıları da eşit tutarda. Farklılık fon dağılımında, portföy yönetimlerinde. Bu gün için üç katılımcının da birikimlerinin 176,580 TL’lik kısmı haciz ve rehinden korunuyor. (60 ay X 2,943 TL brüt asgari ücret)

KORUMA TAVANINA EŞİT BİRİKİM

Birinci katılımcımızın birikimi 5 yıl sonra 176,580 liraya ulaştı. Birikimleri haciz ve rehinden ‘Koruma Tavanı’na eşit olduğu için bu katılımcının birikimlerine hiçbir şekilde haciz ve rehin takibi yapılamıyor.

KORUMA TAVANINDAN DÜŞÜK BİRİKİM

İkinci katılımcı portföyündeki fon dağılımını hiç değiştirmedi. Hatta garantili getiri olsun ama hiç kaybetmeyeyim, düşüncesi ile riski düşük fonlara yatırım yaptı. Gerçekten de hiç kaybetmedi. Birikimi de 165 bin oldu. Bu katılımcının portföyü de ‘Koruma Tavanı’nın altında kalıyor ve haciz ile rehinden korunuyor. Bu portföy üzerinde herhangi bir haciz ve rehin takibi yapılamıyor.

KORUMA TAVANINDAN FAZLA BİRİKİM

Üçüncü katılımcı BES portföyünü aktif yönetiyor. Piyasalardaki dalgalanmalara göre fon dağılımını değiştiriyor. 5 yılda 200 bin liralık bir birikime ulaşıyor. Bu portföy ‘Koruma Tavanı’nı aştığı için portföyün 176,580 lirayı aşan kısmı hacze konu edilebilecek. Dikkat edilirse her üç gruptaki katılımcı da sisteme eşit katkı payı yatırdılar. Ama birisi sistemde daha yüksek getiri sağladı. Sağladı sağlamasına da, bu kez ‘Koruma Tavanı’nı aşan kısım haczedilebilecek, rehnedilebilecek. Öyleyse bu katılımcı portföyünü daha iyi yönettiği için cezaya uğramış olmuyor mu?

HESAPLAMA DEĞİŞTİRİLEBİLİR Mİ?

Diyeceksiniz ki, sistemde kaç kişi haciz ve rehin takibine uğruyor? Mevcut durumda sistemdeki ortalama birikim miktarı 18 bin liralarda. Sistemde katılımcıların kalış süresi uzadıkça ve sistemi etkin kullananlar arttıkça haciz ve rehinden ‘Koruma Tavanı’nın yetersiz kaldığı daha fazla durum ortaya çıkacaktır.

Ne yapılabilir? Birincisi haciz ve rehinden ‘Koruma Tavanı’ birikim üzerinden değil de, sisteme giren katkı payları üzerinden hesaplanabilir. Böylece sisteme eşit katkı payı ödeyen herkes eşit olarak korunur.

İkinci olarak da sistemde kalınan süre arttıkça, ‘Koruma Tavanı’nın hesaplanmasında kullanılacak ay sayısı kademeli olarak artırılabilir. Örneğin sistemde 3 yılını tamamlayan katılımcının ‘Koruma Tavanı’nın hesaplaması 36 ay üzerinden değil de 48 ay üzerinden yapılabilir. 6 yılı tamamlayan katılımcının haciz ve rehinden ‘Koruma Tavanı’ 72 ay yerine örneğin 100-120 ay üzerinden hesaplanabilir.

Ya da sistemde kalınan her yıl için baz alınan ay sayısı artırılabilir. Örneğin her yıl için 12 ay değil de 14-15 ay baz alınabilir. Böylece sistemde getiri sağlamayı başaran katılımcılar da korunmuş olur. Sistemi eleştirenlerin argümanlarından birisi ellerinden alınır. Sisteme yüksek miktarda katkı payı ödemek isteyenler teşvik edilmiş olur.

*22 Ocak 2022 Cumartesi ve 31727 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Kanunu’nda yapılan değişiklik ile devlet katkısı %25’ten %30 çıkarıldı.

Leave a comment

Zeynep Candan Aktaş

Bireysel emeklilik, benim için çalışma hayatı boyunca farkında olmadan temellerini attığım, sistem uygulanmaya başlayınca, tam da bu temellerin üstüne oturan bir yapı. Amacım ne sistemi yermek ne de övmek. Ama şunu biliyorum: Bizim gibi ülkeler dünyanın para bolluğuna boğulduğu geçtiğimiz 15-20 yılı yatırım yerine, tüketerek geçirdi. Borcu olmayanlar neredeyse parmakla gösterilir oldu. Önümüzdeki dönem bu borçların ödenme zamanı gelecek. Ancak biz halk olarak tasarruf yapmıyoruz, yapamıyoruz. Bunun nedenleri farklı olsa da gerçek şu ki, artık biriktirmek zorundayız. Bu bireysel emeklilik yoluyla olur, şahsi yatırımlarla olur, altın alarak olur, bankada mevduat yoluyla olur, dövizle olur… Herkesin kendi tercihi. Ben burada bireysel emeklilik sistemi içindekilerin sistemi tanımasını, sistemden nasıl daha fazla verim alabileceğinin yollarını, katılımcının lehine ve aleyhine olabilecek gelişmeleri yazmak, duyurmak istiyorum. Bu arada katılımcılar da sistemle ilgili düşüncelerini, sistemden beklentilerini, kendileri için olumlu ve olumsuz yönleri, merak ettikleri soruları yazarlarsa, bunları tartışırız, elimizden geldiğince sorulara cevap veririz ve en önemlisi belki ilgililere, yetkililere sesinizi duyurabiliriz.

Teknik analiz ise daha Türkiye’de teknik analizin ‘T’si ortalarda yok iken, kareli defter yapraklarını birbirine ekleyerek oluşturduğum grafiklerle başladı. 1990’dan beri fiyatların hareketini merak ediyorum ve anlamaya çalışıyorum. Bunun için okuyor, araştırıyor ve bildiklerimi piyasada test ediyorum. Kazandığım da oluyor, kaybettiğim de. Ancak artık şunu net olarak biliyorum, piyasalarda kazanmanın tek yolu kendinizi tanımak ve kendi kapasitenizde riskler alabilmektir. Kapasitenizi aşan risk sizi uyutmaz, kapasitenizin altındaki risk de kazandırmaz. Bu dengeyi kurabilir, üstüne de teknik analiz yöntemlerini uygulayarak alım-satım zamanlarını ve fiyatlarını öngörebilirseniz, kazanmamanız için bir sebep kalmaz.

Yaklaşık 20 yıldır ekonomi dergilerinde, gazetelerde piyasaya ilişkin öngörüler, gerçekleşmeler, teknik analiz grafikleri üzerinden yorumlar yazıyorum. Bunlar arasında Trend Dergisi, Yeni Yüzyıl, Radikal, Ekonomik Bülten, Tekborsa, Gazete Vatan, Milliyet, gibi birçok dergi ve gazete var. Halen bireysel emeklilik ile ilgili yazılarım Para Dergisinde, Teknik analiz ile ilgili yazılarım Ekonomist dergisinde yer alıyor.

Ayrıca teknik analiz ve bireysel emeklilik alanında gerek sınıf içi gerek internet üzerinden eğitimler veriyorum. www.borfin.com.tr adresinde başlangıç düzeyinde teknik analiz eğitimim ve bireysel emeklilik eğitimlerim mevcuttur.