BES DİNEN CAİZ Mİ?

Bireysel emeklilik sistemi 14. yaş gününü kutladı. Fakat halen sistemin İslama uygun olup-olmadığı getirilerin nasıl değerlendirileceği konusunda kafaların karışık olduğu anlaşılıyor. Bazılarının sadece sistemi caiz görmediği için OKS’den çıktığı gözleniyor. Bazıları sistemin nasıl işlediğinden emin olamıyor. Hocaların ve diyanetin fetvaları var ama bunlar kafalardaki karışıklığı gidermemiş,  şüpheler son bulmamış. Sistemi bir sigorta gibi algılayanlar var, sistemin tamamen bir fondan oluştuğunu varsayanlar var. Burada bireysel emeklilik sistemini dini açıdan yorumlayacak, fetva verecek durumda değiliz. Ama gelin mevzuat açısından anlatmaya baştan başlayalım, kararınızı siz verin.

Böyle bir sisteme ne gerek var?

Türkiye’de ve dünyada uzayan yaşam süreleri ve buna bağlı olarak artan sağlık harcamaları yöneticileri çözüm aramaya itiyor. Çünkü mevcut sosyal güvenlik sistemlerinin, gelecekte sayıları daha da artacak olan emeklilere yeterli gelir ve sağlık hizmeti sunabilecek potansiyeli azalıyor. Türkiye’de ortanca yaş 2007’de 28,7 iken bu rakam 2017’de 31,7 oldu. Bu ne demek? Nüfusumuz ortalama olarak 2007’ye göre 3 yıl daha yaşlı anlamına geliyor. Tüik verilerine göre 2007’de %7,1 olan 65 yaş üzeri nüfus 2017’de %8,5’e ulaşmış. Mevcut durumda bile SGK’nın gelirleri giderleri karşılamadığı için devlet her yıl bütçeden SGK’na aktarım yapıyor. 2016’da devletin merkezi bütçeden SGK’na aktardığı tutar 108 milyar lira.

Bireysel emeklilik sistemi yukarıdaki resimde görüldüğü gibi gücü tükenmekte olan kamu sosyal güvenlik sistemlerinin destekleyicisi olarak kurgulanmış. Yurt dışında uzun yıllardır uygulanıyor. Bireysel emeklilikte biriken fon tutarları bazı ülkelerde GSYİH’nın üzerinde. Bizim gibi sisteme sonradan dahil olanlarda daha düşük. Ülkemizde bireysel emeklilik fonlarının GSYİH’ya oranı %5’ler seviyesinde.  

Sistemin işleyiş mantığı

Bireysel emeklilik sistemi ve OKS bir sigorta değil aslında. Katılımcının hiçbir riski sigorta teminatı altına alınmıyor. Tamamen kişilerin sisteme yatırdıkları katkı paylarını ve devlet katkılarını fonlar aracılığıyla yatırıma yönlendirmek üzerine kurulmuş bir sistem. Katılımcıların düzenli tasarruf yapmasını sağlıyor. Devlet de katılımcıların sisteme aktardıkları katkı payı üzerinden %25* devlet katkısıyla teşvik sunuyor. Her bir katılımcının hesabı ayrı. Yani sigorta şirketlerindeki gibi ortak bir havuz söz konusu değil. Her bir katılımcı, sistemde kendisine sunulan fonlardan kendi risk algısına ve tercihine göre seçim yapıyor. Katılımcılar sisteme kendi yatırdıkları tutarı, fonlarının değerini, devlet katkılarını hesaplarından takip edebiliyorlar.

Fon nedir?

Burada, katılımcıların katkı paylarının yönlendirildiği fon kavramını açmakta fayda var. Bireysel emeklilik sistemindeki fonlar bireysel emeklilik şirketi tarafından kuruluyor. Bireysel emeklilik şirketi fonun sahibi mi peki? Hayır. Fonun sahipleri fona katkı payı yatıran katılımcılar. Bireysel emeklilik şirketi fon kuruluşunda önce fona avans veriyor. Bu avansla fon yatırım araçlarına yatırım yapıyor. Daha sonra katılımcılar fona iştirak ettikçe, bireysel emeklilik şirketi fona verdiği avansı geri çekiyor. Fonun operasyonel işlemleri, bireysel emeklilik şirketi tarafından görevlendirilmiş bir fon kurulu tarafından gerçekleştiriliyor. Fonun varlıklarının nasıl yönetileceği işi ise, portföy yönetim şirketinin.  Portföy yönetim şirketi fonun stratejisine uygun olarak portföye hangi yatırım araçlarının alınacağına, hangilerinin satılacağına karar veriyor.

Faizli-Faizsiz Fonlar

Katılımcıların sisteme yatırdıkları katkı payları tercih ettikleri yatırım fonlarıyla yatırıma yönlendiriliyor. Sisteme girerken katılımcılara faizli, faizsiz fon seçenekleri soruluyor. Faizsiz fonları tercih eden katılımcılara içeriğindeki yatırım araçlarının getirilerinde faiz olmayan fonlar sunuluyor.  Bütün bireysel emeklilik şirketlerinde faizsiz fonları bulmak mümkün.

Faizsiz fonların portföyü

Mevzuata göre faizsiz fonların portföyüne faiz getirisi olmayan, katılma hesapları, gelir ortaklığı senetleri, kira sertifikaları, girişim sermayesi ve gayrımenkul yatırım fonu ile hisse senetleri ve kıymetli madenler gibi yatırım araçları alınıyor. Faizsiz fon portföyüne ancak BİST katılım endeksine dahil hisse senetleri alınabilir. Bu nedenle katılımcının tercihi faizsiz bir fon ise bu fonun portföyünde herhangi bir şekilde faiz getirisi içeren bir yatırım aracı bulunamaz.

Fonun yatırım yaptığı varlıklar nerede saklanıyor?

Türkiye’de SPK’dan onay alarak kurulmuş olan bütün fonların mal varlığı yani sermaye ve para piyasalarında yatırım yaptığı varlıklar Takasbank nezdinde kaydi olarak tutuluyor. Her bir fonun malvarlığı fon adına kayıt altına alınıyor. Fon katılma paylarına sahip katılımcıların hesapları da Takasbank’ta. Toplamda ‘A’ fonun malvarlıkları ‘A’ fonuna yatırım yapan katılımcıların hesaplarında demek daha doğru olur. Yani fonun malvarlığının sahibi bireysel emeklilik şirketi değil, portföy yönetim şirketi de değil. Fona yatırım yapan katılımcılar fonun malvarlığının sahibi. Faizli ve faizsiz fonların malvarlıklarının birbirine karışması mümkün değil. Eğer yatırımcı faizsiz bir fon tercih etmişse, kendisinin bilgisi olmadan faizli bir fon türüne yönlendirilmesi de mümkün olamıyor.

*22 Ocak 2022 Cumartesi ve 31727 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Kanunu’nda yapılan değişiklik ile devlet katkısı %25’ten %30 çıkarıldı.